Pochód Z Judoszem (piątek)

danton: Wodzenie Judosza stanowi przykład jednego z tradycyjnych zwyczajów przypadających w porze przedświątecznej (Wielkanoc), który mieszkańcy Skoczowa dumnie przedstawiają jako swój autorski projekt i wkład w lokalną kulturę ludową. Niemal każdy mieszkaniec Trytonowego Grodu traktuje to jako oczywistość a wspominanie o tym stanowi truizm. W literaturze ów obrzęd jest prezentowany jako wyjątkowy, niemal zarezerwowany tylko dla Skoczowa, choć autorzy opracowań chyłkiem i lakonicznie wspominają, iż tradycja ta swymi początkami sięga wieków XVI-XVII, wywodzi się z kręgów kościelnych i dawniej była kultywowana powszechnie na terenie regionu. Z bliżej nieznanych nam przyczyn obrzęd wodzenia Judosza, choć z przerwami, przetrwał wśród mieszkańców Skoczowa i dziś jego organizacja pozostaje domeną miejscowych społeczników. Dawniej kultywowanie tradycji przez władze ludowe zostało odgórnie zakazane, z przyczyn ideologicznych jako przejaw kościelnego przesądu. Z kolei paręnaście lat temu wodzenie słomianej kukły spotkało się z potępieniem ze strony parafialnych aktywistów powiązanych z jedną z ówczesnych partii politycznych. Wówczas skoczowski Judosz stał się przyczyną podziału wśród mieszkańców, a także wzbudził rozterki u przedstawicieli miejscowych świeckich i wyznaniowych władz. Kiedy główni oponenci zachowywania konkretnych miejscowych tradycji przestali wywierać presje na władze, za sprawą doniesień medialnych skoczowianie uświadomili sobie, iż podobne zwyczaje, nawet nieco bardziej żywiołowe, są praktykowane w innych regionach kraju, a nawet w innych częściach świata. Pruchnicki Judasz i towarzysząca jemu drastyczna otoczka z powodzeniem przysłonił, a nawet krzywdząco zaszkodził wizerunkowi skoczowskiego Judosza. Tylko pomyśleć, jak zakończyłyby się ta rywalizacja pomiędzy Pruchnikiem a Skoczowem, gdyby pod Kaplicówką swój wyraźny wkład w organizację obrzędu miałby miejscowy Kościół. Śmiało możemy zauważyć, iż mieszkańcy Skoczowa odżegnują się od łączenia swojego Judosza z pozostałymi Judaszami, rozumianymi jako tradycje innych regionów. Niestety uważający się za znawców tematu nie podzielają zdania wielu mieszkańców i kultywowanie skoczowskiego Judosza łączą z szerszym nurtem, który przedstawiają jako zjawisko kulturowe o zunifikowanym charakterze.

danton: W innych regionach kraju tamtejsze Judasze również są przedstawiane w formie słomianej kukły, zawierają elementy charakterystyczne dla żydowskiego stroju, czy w swym kształcie wyrażają inne cechy stereotypowo przypisywane jako charakterystyczne dla ortodoksyjnego Żyda. Obrzędowość w każdym miejscu posiada własną specyfikę, co nie oznaczana, iż nie można dostrzec elementów wspólnych. Słomiana kukła, symbolicznie przedstawiająca Judasza, przed publicznym spaleniem bywa wieszana, topiona, bita kijami i poddawana samosądowi uczestników. Owym aktom agresji towarzyszą dzieci, które niejednokrotnie bywają podbechtywane do ich dokonywania przez dorosłych. Zdarzają się miejsca, gdzie charakter tego rodzaju obrzędowości faktycznie może zostać odebrany za antyjudaistyczny, a nawet antysemicki. Oskarżenia pojawiają się zwłaszcza w odniesieniu do tych miejscowości, gdzie w organizację zwyczaju są zaangażowani ludzie związani z Kościołem.

danton: Wodzenie Judosza w Skoczowie polega na obchodzie miasta przez słomianą kukłę (chochoła?) w asyście miejscowych strażaków występujących w roli halabardników i hałasujących za pomocą drewnianych klekotek dzieci. Po drodze Judosz kłania się przed miejscowym ratuszem i farą. Dawniej w ów obrzęd czynnie zaangażowani byli proboszcz i burmistrz, którzy wychodzili orszakowi na spotkanie i przyjmowali judaszowy pokłon. Kukła w zamyśle symbolicznie przyciąga do siebie wszelkie kryjące się po miejskich ulicach zło, które wraz z Judoszem jest publicznie palone w jednym ze skoczowskich parków (za strażnicą). Odbywa się to jako upamiętnienie opisywanej na kartach Biblii zdrady Jezusa. W przypadku Skoczowa Judosz nie jest poddawany żadnym aktom agresji ze strony tłumu. Nikt kukłą nie rzuca, nie poniewiera, a także nie wiesza jej. Dlatego mieszkańcy miasteczka swój obyczaj uznają za wyjątkowy i określają jako "wodzenie Judosza", w przeciwieństwie do występującego w innych miejscowościach "palenia Judasza", gdzie faktycznie dochodzi do aktów przemocy wobec słomianej kukły. Nikt wśród sędziwych skoczowian nie ma wiedzy na temat etymologii zwyczaju, za to każdy z nich podkreśla, iż dawniej w te obchody zaangażowane były osoby związane z Kościołem, zwłaszcza miejscowy organista i ministranci. Współcześnie lokalny Kościół odżegnuje się od tej tradycji, a ta jest kultywowana przez społeczników, zwłaszcza z kręgów strażackich.

danton: Występują różne, niejednokrotnie sprzeczne ze sobą teorie na temat pochodzenia praktyki. Są tacy, którzy poszczególne „judaszowe” zwyczaje wiążą z chrześcijańską adaptacją wcześniej występującego obrządku topienia marzanny, o rodzimym pochodzeniu i odnoszącym się do dawnych słowiańskich wierzeń. To uzasadniałoby chrześcijańską inspirację, charakterystyczną niemal dla każdego miejsca, gdzie obecnie obyczaj jest praktykowany. Z drugiej strony kukła nie wszędzie bywa topiona, a w wielu przypadkach Kościół odciął się od zwyczaju, niejednokrotnie w sposób radykalny. Inni twierdzą, że praktyka została zapoczątkowana w okresie trapiących Europę wojen religijnych. Właśnie w ten sposób, za pomocą prostego rytuału, dotknięty rozlicznymi nieszczęściami lud odnajdywał ujście dla swych emocji, a także wyrażał swe magiczne wyobrażenia. Ówcześni ludzie uważali, iż za pomocą Judosza dokonują czarodziejskiego oczyszczenia swej przestrzeni życiowej od wszelkiego zła. Pierwsza znana wzmianka na temat kultywowania obrzędu na terenie Skoczowa została zawarta przez Johanna Tilgnera, ówczesnego skoczowskiego burgrabiego w jego „Dzienniku”, który właśnie obejmuje lata 1572-1635. To uzasadniałoby wcześniejsze przyzwolenie, ze strony miejscowych protestanckich i katolickich autorytetów wyznaniowych, w pewien sposób podzielających ludową świadomość, którzy społeczne oczekiwania wpletli w biblijną narrację. Z przyczyn oczywistych, wraz ze zmianą świadomości społecznej poszczególne Kościoły zaczęły dystansować się od zwyczaju. Niestety i ta interpretacja, choć spójna i logiczna, spotyka się z uzasadnioną źródłową krytyką. Osiemnastowieczny duchowny, Jędrzej Kitowicz pozostawił po sobie „Opis obyczajów za panowania Augusta III”, gdzie umiejętnie przedstawił obyczajowość współczesnej sobie epoki. Znajduje się tam opis praktyki „palenia Judasza”, która ze strony autora (duchownego) jest przedstawiona jako godny pogardy ludowy obyczaj, naturalnie skazany na zapomnienie.

danton: Dość spore grono osób, pierwowzór poszczególnych Judaszy i Judosza upatruje w postaci Hamana opisywanego na kartach Biblii, w Księdze Estery, gdzie ten jest przedstawiony jako dworzanin władcy perskiego. Ów Haman wedle biblijnej relacji w walce o wpływy na dworze perskim rywalizował z Mardocheuszem i do tego stopnia okazywał swą niechęć wobec Żydów, iż za główny cel swej polityki obrał eksterminację całego Narodu Wybranego. Na pamiątkę cudownego ocalenia Żydzi do dziś obchodzą święto Purim, przypadające na okres luty-marzec, kiedy w synagogach bywa odczytywana historia Estery, a po ulicach bywa wleczony wizerunek Hamana, który spotyka się aktami pogardy i agresji ze strony tłumu. Jak łatwo się domyślić, ów wizerunek Hamana jest przestawiony w postaci kukły, zdarza się, że słomianej, która odzwierciedla cechy okolicznej ludności tubylczej. Dawniej wśród części żydowskich wspólnot istniał zwyczaj, iż poszczególne elementy kukły Hamana miały stanowić przedmioty wykradzione okolicznym gojom. Zdarzało się, iż na terenach zamieszkanych przez chrześcijan kukła Hamana bywała ubrana np. w sutannę, co gorszyło miejscowych. W ramach reakcji poszczególne wspólnoty chrześcijańskie, zainspirowane żydowskim przykładem, zaczęły praktykować rozliczne judaszowe zwyczaje, które spotkały się z aprobatą kręgów kościelnych. W mojej opinii to właśnie ta teoria najlepiej tłumaczy zasięg zwyczaju, pojawiające się cechy wspólne w jego realizacji, a także pierwotne zaangażowanie poszczególnych chrześcijańskich wspólnot w jego organizację. Nie bez powodu wzmianki na temat zwyczaju ukazują się dopiero w okresie późniejszym, kiedy osadnictwo żydowskie rozpowszechniło się na terenie konkretnego regionu Europy.

danton: Jak łatwo można zauważyć, z całą pewnością, bez względu na genezę, skoczowski Judosz znacząco różni się od swych imienników z innych regionów kraju i świata. Zwyczaj ten tworzy element lokalnej kultury i być może mimowolnie stanowi jedną z pamiątek po dawnych mieszkańcach Skoczowa, kiedy miasto miało międzykulturowy charakter – co umknęło pamięci najstarszych mieszkańców. Obyczaj wpisuje się w szersze zjawisko, jednakże w swej specyfice pozostaje wyjątkowy. Biblijny Judasz, jako jedyny spośród najbliższych uczniów Jezusa wywodził się z Judei i zajmował się trzosem wspólnoty. Został przedstawiony jako chciwy na dobra materialne złodziej. Są teorie, które wiążą Judasza ze stronnictwem Zelotów. Nie tylko Judasz zdradził Jezusa, uczynił to również Piotr. Wyrodny apostoł popełnił samobójstwo. Do dziś Judasz uchodzi jako symbol tak określanego judaszowego kościoła, który sprzeniewierzył się prawdziwemu nauczaniu. Współcześnie poszczególne judaszowe zwyczaje bywają przedstawiane jako przykład, a nawet za dowód ludowego polskiego antysemityzmu, obecnego od stuleci i inspirowanego chrześcijaństwem. Judasz bywa odbierany jako winny męczeńskiej śmierci Jezusa, co stanowi pogląd błędny. Zgodnie z chrześcijańskim nauczaniem za wydarzenia sprzed niemal dwóch tysiącleci odpowiada każdy.

Ruben: U J. Tilgnera nie ma nic o tym Judaszu. Ukazało to poprawne i długo oczekiwane tłumaczenie Dziennika.

Hejo: Do: ' Bronka, Danton...' powyżej, krótko: W Polsce ( właściwie w południowo-wschodniej Polsce) ta tradycja - palenie Judasza nigdzie NIE była kultywowana dzień Wielkiego Piątku ! Zaś paleniem Judasza nazywano palenie ognisk w Wielki Czwartek ! Kiedyś z czasem na wiele lat przerwno te tradycję, podobno zwyczaj ten nabierał charakteru antysemickiego. Kukła Judasza wyobrażała stereotypowego Żyda, a obchody kończyły się napaścią na Żydów. Problem zaczął się, jak tradycję przywrócono w 1981 w Skoczowie przez Towarzystwo Miłośników Skoczowa dlatego, że tradycję z "Wodzeniem Judasza" zmieniono - po swojemu i przeniesiono na Wielki Piątek ( gorzołka, kle kle, hałas wokół różnych kościołów....) ! Pamiętam jak w 2007r. przeciwko temu zaczęły się protesty lokalnej Ligi Polskich Rodzin, ale nie tylko... Sposobowi przeprowadzania tej tradycji w Skoczowie sprzeciwiał się też w lokalnych mediach pan Jan Szymik - autor między innymi: "Dorocznych zwyczajów i obrzędów Śląska Cieszyńskiego" , znany zaolziański etnograf, nauczyciel, poeta, znawcą kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego !

oxjas1: Skoczow zawsze bedzie mi sie kojarzyl z ta fajna tradycja w Wielki Piatek - pochod Judosza. Co do tatarczowki -jej degustacja to chyba pokuta za grzechy ;)

Marx.: jak słyszę "pochód z Judoszem" od razu mam przed oczami obrazki z miesięcznic smoleńskich, nie wiem czemu

inigo: Nie mam nic przeciwko ale dodałbym jeszcze transparent z cytatem stale wycinanym z Ewangelii: "Krew Jego na nas i na nasze dzieci"